تلخيص كتاب کليد سعادت/عرب نوكندی

تلخيص كتاب شريف کليد سعادت نوشته آقای حمت الله عرب نوكندى

دعا در لغت

به معناى خواندن است و در قرآن و روايات نيز ، به همين معنا آمده است.

اءمن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السوء[1]

دعا در اصطلاح

در خواست كردن چيزى توسط شخص پست و پايين ، با خضوع و فروتنى ، از شخص بلند مرتبه را دعا مى گويند.[2]

دعا به طور كلى بر چند نوع است ؟

دعا را مى توان به دو نوع كلى تقسيم كرد:

1. تكوينى (غير اختياری)

همه موجودات اعم از گياهان ، حيوانات ، جمادات و انسان با زبان تكوين و هستى خويش كه چيزى جز فقر و نياز نيست ، همواره از خداى هستى بخش كمك خواسته و هر موجودى به اندازه استعداد خود رفع نيازش را مى طلبد. و ان من شى ء الا يسبح بحمده .

1. دعاى تشريعى (اختيارى)

يعنى اينكه موجود مختار، با اراده و اختيار خود به طور آگاهانه - پس از شناخت نيرويى كه توان برآوردن حاجات او، و رساندن نفع يا دفع ضرر را از او دارد - همه چيز را از او بخواهد.

دعاى تشريعى خود بر دو قسم است :

• دعاى خوب و نيكو
• دعاى بد و ناپسند، كه از آن به نفرين و لعنت تعبير شده است .

مدعو كيست ؟

مدعو (خوانده شده ) خداوند متعال است ، آن هم خداوندى كه :

1. بى نياز مطلق است .

قل هو الله احد، الله الصمد

اى رسول ! بگو او خداى يكتاست ؛ آن خدايى كه از همه بى نياز و همه عالم به او نيازمند است .[3]

1. اجر نيكوكاران در پيشگاه او ضايع نمى شود .

ان الذين امنوا و عملوا الصالحات انا لانضيع اءجر من احسن عملا [4]

آنان كه به خدا و قيامت ايمان آوردند و كار شايسته يى انجام دادند، بدانند كه ما هم اجر ايشان را كه عمل نيكو به جا آوردند، ضايع نمى كنيم.

مولاى متقيان على _{عليه السلام} در همين زمينه مى فرمايد:

ما هكذا الظن بك و لااخبرنا بفضلك عنك يا كريم يا رب [5]

به وجود مقدست اين گمان نمى رود كه اجرى در پيشگاهت ضايع شود و كسى بدون علت در معرض بى لطفى تو قرار گيرد و چنين خبرى از جانب خود تو و فرستادگانت به ما بندگان نرسيده كه تو ضايع كننده ى اجر باشى !

1. از آنچه مى بخشد، چيزى كم نمى شود .

إن هذا لرزقنا ما له من نفاد[6]

به درستى كه اين روزى را ما مى دهيم و پايان پذير نيست .

در دعاى ايام ماه رجب مى خوانيم:

فانه غير منقوص ما اءعطيت .

به درستى كه هر چه مى بخشى ، چيزى كم نمى شود.

1. بر حوايج همه واقف و آگاه است.

در دعاى ماه رجب مى خوانيم :

لكل مسئلة منك سمع حاضر و جواب عتيد.

براى هر خواسته يى از تو، گوشى و پاسخى مهيا كرده اى .

1. بر افراد نالايق هم لطف مى كند .

و باز در ايام ماه رجب مى خوانيم :

عادتك الاحسان الى المسيئين .

عادت تو احسان به گناهكاران است .

يا من يعطى من لم يسئله و من لم يعرفه.

اى خدايى  كه حتي به كسى كه از او درخواست نمى كند و به تو معرفتى ندارد، هم عطا مى كني.

دعا كننده(داعي) كيست ؟

1. متكبر
   حضرت على _{عليه السلام} در اين زمينه مى فرمايد: عجبت لابن آدم اوله نطفة و اخره جيفة و هو قائم بينهما و عاء للغائط ثم يتكبر . [7]يعنى : تعجب مى كنم از كسى كه اولش نطفه و آخرش لاشه ى گنديده است ، در اين بين هم حامل نجاست و عذره است ، چگونه تكبر مى كند!
2. عجول
   در حديثى از امام صادق _{عليه السلام} نقل شده كه فرمود:

در حديثى از پيامبر اكرم _{صلوات الله عليه و آله و سلّم} نقل شده كه فرمود:

إنما اءهلك الناس للعجلة و لو اءن الناس تثبتوا لم يهلك اءحد[8]مردم را عجله هلاك مى كند! اگر مردم با صبر و حوصله كارها را انجام مى دادند، كسى هلاك نمى شد.

1. نيازمند و محتاج

دعا كننده ، بنده ى محتاج و نيازمنديست كه حتى براى اظهار احتياجش هم محتاج لطف و امداد الهيست .
يا ايها الناس أنتم الفقراء الى الله و الله هو الغنى الحميد [9]

اى مردم ! همه شما نيازمنديد به خدا و محتاج او هستيد، تنها خداوند است كه از هر كس و هر چيز بى نياز و ستوده است .

1. ناسپاس و سركش

إن الله لذو فضل على الناس و لكن اكثرهم لايشكرون .[10]

خداوند نسبت به مردم ،صاحب فضل و كرم است ؛ هر چند اكثر مردم شكرگزارى نمى كنند.
قتل الانسان ما اكفره.[11]

مرگ بر اين انسان كه چه قدر كافر و ناسپاس است!

وآتيكم من كل ما ساءلتموه و ان تعدوا نعمة الله لاتحصوها ان الانسان لظلوم كفار .[12]

و از هر چيزى كه از خدا تقاضا كرديد و به آن نياز داشتيد، در اختيار شما قرار داد و اگر نعمت هاى خدا را بخواهيد بشماريد، هرگز نمى توانيد، اما با اين همه لطف و رحمت الهى ، باز اين انسان ستمگر و كفران كننده ى نعمت است !

1. نماينده ى خدا در روى زمين

و هو الذى جعلكم خلائف الارض و رفع بعضكم فوق بعض درجات .[13]

خداوند انسان ها را جانشينان و نمايندگان خود در زمين قرار داده و بر طبق لياقت ها و شايستگى ها بعضى را بر بعضى برترى بخشيده است .

1. بخيل

أللهم قنى شح نفسى [14]

خدايا! مراد از صفت بخل كه در نفسم واقع شده است نگهدار!

امام صادق _{عليه السلام} در اين خصوص مى فرمايد:

خياركم سمائكم و شراركم بخلاؤ كم .

بهترين شما كسانى هستند كه از مردم دستگيرى مى كنند و بدترين شما بخيل هاى شما مى باشند[15]

مردم از نظر دعا كردن بر سه گروهند؟

1. گروهى اعتقاد به دعا ندارند و دعا نمودن را عملى لغو و بيهوده مى پندارند.
2. افرادى اعتقاد به دعا دارند، ولى هنگام برخورد با مشكلات و سختى ها دعا مى كنند؛ مثلا وقتى كه دانستند گرفتار بيمارى صعب العلاج و يا لاعلاج شدند، دست نياز به سوى قادر على الاطلاق بر مى دارند و  وقتى نجات و رهايى يافتند ديگر با خدا سر و كارى ندارند، چنان كه در قرآن مجيد آمده :
   و اذا ركبوا فى الفلك دعوا الله مخلصين له الدين فلما نجيهم الى البر اذا هم يشركون [16]

زمانى كه در كشتى مى نشينند، خدا را با اخلاص مى خوانند، ولى وقتى نجات يافتند و به ساحل نجات رسيدند، باز به حالت شرك بر مى گردند.

و يا در آيه ديگر مى خوانيم :

و اذا مس الاءنسان الضر دعانا لجنبه أو قاعدا  او قائما فلما كشفنا عنه ضره مر كأن لم يدعنا الى ضر مسه زين للمسرفين ما كانوا يعملون [17]

وقتى كه به انسان آسيبى مى رسد، از هر جهت ما را مى خواند (خوابيده و نشسته و ايستاده ) اما زمانى كه آسيب و ناراحتى را از وى بر طرف كرديم ، مى رود، مثل آنكه اصلا درباره ى گرفتارى اش با ما تماس نگرفته است .

1. افرادى كه پيوسته در دعا هستند و دعا را اسلحه خود مى دانند و به دعا عشق مى ورزند، شايسته ستايشند و خداوند متعال هم به آنها وعده ى استجابت دعا داده است ، آن جايى كه مى فرمايد:

اءدعونى اءستجب لكم [18]دعا كنيد، تا مستجاب كنم .

انگيزه ى انسان در دعا چيست ؟

علت يا عللى كه باعث مى شود انسان روى به درگاه خداوند متعال آورد، در افراد به حسب مرتبه ى ايمان و اعتقادشان متفاوت است ؛ عده يى خدا را مى خوانند تا نيازهاى مادى ايشان را بر آورد. اين نيازها گاهى خيلى جزئى و ساده است و گاهى مهم و حياتى . عده يى ديگر خدا را مى خوانند، تا در راه رسيدن به قرب الى الله سريع تر حركت كنند و دعاى آنان تنها براى رفع نياز مادى نيست ، بلكه به خاطر عشق و علاقه ييست كه به خداوند متعال دارند و خود دعا كردن براى آنان شيرين است.

امام صادق _{عليه السلام} در اين زمينه فرمود:

العباد ثلاثة قوم عبدوا الله عزوجل خوفا فتلك عبادة العبيد و قوم عبدوا الله تبارك و تعالى طلب الثواب فتلك عبادة الاءجرآه و قوم عبدوا الله عزوجل حبا له فتلك عبادة الاءحرار و هى افضل العبادة [19]

عبادت كنندگان سه دسته اند:

1. گروهى كه خداى عزوجل را از ترس عبادت كنند؛ و اين عبادت بردگان است .
2. مردمى كه خداى تبارك و تعالى را به طمع ثواب عبادت كنند؛ و اين عبادت مزدوران (و سوداگران ) است .
3. دسته يى كه خداى عزوجل را براى دوستى اش عبادت كنند؛ و اين عبادت آزادگان و بهترين عبادت است .