مفهوم و اقسام غیبت

و [سَدِّدني لأِن] أخالِفَ مَنِ اغتابَني إلى‌ حُسنِ الذِّكر.[۱]

این جمله، فرازی دیگر از دعای نورانی مکارم الاخلاق است که می‌فرماید: بارالها! به من توفیق بده و مرا تأیید کن تا بر خلاف کسی که غیبت من را کرده است، از او به نیکی یاد کنم.

غیبت یکی از گناهان کبیره است که با کمال تأسف عامّ البلوی است. شاید کمتر کسی را بتوان پیدا کرد که مبتلا به این گناه نباشد. با توجه به اهمیت این گناه و اینکه متأسفانه کم و بیش در همه اقشار جامعه وجود دارد، مقداری مفصل‌تر به توضیح آن می‌پردازیم.

دروغ‌های رایج بین مردم

برخی از سخنان هستند که دروغ هستند ولی در بین مردم رواج دارد و به آن عادت کرده اند. مثلا وقتى کسى را به خوردن غذا تعارف می کنند بگوید اشتها ندارم در حالی که گرسنه و داراى اشتهاست.

از اسماء بنت عمیس نقل شده است که در شب زفاف عایشه، من با گروهى از بانوان او را به حضور رسول خدا (ص) همراهى مى کردیم آنگاه که به حضور آن حضرت شرفیاب شدیم پیامبر اکرم (ص) ظرف شیرى به عایشه داد. عایشه از روى شرم از گرفتن آن امتناع کرد. من به او گفتم: دست رسولخدا را رد مکن و ظرف شیر را بگیر. با شرمندگى ظرف را گرفت و قدرى از آن نوشید. سپس رسولخدا (ص) به من فرمود: ظرف شیر را به زنانى که همراه تو هستند بده تا از آن بیاشامند. زنها خجالت کشیدند و با اینکه میل داشتند گفتند میل نداریم. رسول خدا فرمود: میان گرسنگى و دروغ جمع نکنید (شما که میل دارید چرا دروغ مى گویید؟). اسماء مى گوید خدمت آن حضرت عرض کردم: یا رسول الله اگر به چیزى که میل داریم اظهار بى میلى کنیم دروغ گفته ایم؟ فرمود: دروغ هر چند کوچک باشد در نامه عمل نوشته مى شود.

گواهی دورغ، سوگند دروغ

یکی از بدترین انواع دروغ، شهادت دروغ و قسم دروغ است. خداوند اجتناب از گواهی دروغ را یکی از صفات مومنان می شمارد: «و الذین لا یشهدون الزور و اذا مروا باللغو مروا کراما؛ و کسانى که گواهى دروغ نمی دهند و چون بر بیهوده و ناپسند بگذرند بزرگوارانه مى گذرند» (فرقان/ 72)
واژه «زور» در اصل به معنی انحراف از حق است، و این معنی دارای مصادیق متعددی مانند: باطل، دروغ، موسیقی حرام، ظلم و تعدی می باشد، اما بر اساس روایات، این واژه بیشتر در مورد دروغ، تهمت و مجالس بیهوده و غناء و باطل استعمال شده است.

ریشه های دروغگویی و راه های درمان آن

ریشه های دروغگویی
دروغ مانند سایر صفات رذیله سرچشمه هاى مختلفى دارد که مهم ترین آنها به شرح زیر است:
1- ضعف ایمان و اعتقاد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «انما یفترى الکذب الذین لا یؤمنون بایات الله و اولئک هم الکاذبون؛ تنها کسانى مطالب دروغ را به خدا مى بندند که ایمان به آیات خدا ندارند و دروغگویان واقعى آنها هستند.» (نحل/ 105) همچنین در روایتى از امام باقر (ع) مى خوانیم: «جانبوا الکذب فان الکذب مجانب الایمان؛ از دروغ کناره گیرى کنید، چرا که دروغ از ایمان جدا است».

نکوهش دروغ در روایات

در روایات اسلامى تعبیرهاى تکان دهنده اى درباره زشتى دروغ بیان شده است که گلچینى از آن را مشاهده مى کنید:
1ـ از بعضى از روایات استفاده مى شود که دروغ کلید گناهان است. در حدیثى از امام باقر (ع) مى خوانیم: «ان الله عز و جل جعل للشر اقفالا وجعل مفاتیح تلک الاقفال الشراب، و الکذب شر من الشراب؛ خداوند متعال براى شر قفل هایى قرار داده است، و کلید آن قفل ها شراب است (چرا که مانع اصلى زشتى ها عقل است و شراب عقل را از کار مى اندازد) و دروغ از شراب هم بدتر است».

دروغ بستن بر خداوند

در قرآن کریم آمده است: «و من اظلم ممن افتری علی الله الکذب و هو یدعی الی الاسلام و الله لایهدی القوم الظالمین؛ و کیست ستمکارتر از آن کس که بر خدا دروغ ببندد در حالی که به اسلام دعوت می شود؟ و خدا مردم ستمگر را هدایت نمی کند.» (صف/ 7)
این تعبیر و تعبیرهای مشابه آن بارها در قرآن کریم تکرار شده است. "ظلم" یکى از زشت ترین گناهان است، بلکه با کمى دقت و تحلیل عقلى باید گفت: زشتى گناهان دیگر هم به مقدار ظلمى است که در آنهاست و معناى ظلم عبارتست از خروج از عدالت و حد وسط. ظلم همانطورى که از جهت اختلاف خصوصیات شخص مرتکب ظلم (ظالم)، مختلف و کم و زیاد مى شود، همچنین نسبت به اختلاف اشخاصى که بر آنها ظلم مى شود و یا اراده ظلم بر آنان شده است، اختلاف و شدت و ضعف پیدا مى کند، به این معنا که هر چه موقعیت و شأن او عظیم تر باشد ظلم بر او زشت تر و بزرگتر خواهد بود و معلوم است که ساحتى مقدس تر و منزلتى رفیع تر و عزیزتر از ساحت و منزلت پروردگار و نشانه های دلالت کننده بر او نیست.

نکوهش دروغ در قرآن کریم

دروغگو ایمان ندارد!

قرآن مجید دروغگویان را مؤمن نمى داند و آنان را در ردیف کفار و منکران آیات الهى قرار مى دهد و مى فرماید: «انما یفترى الکذب الذین لا یؤمنون بایات الله و اولئک هم الکاذبون؛ تنها کسانى مطالب دروغ را به خدا مى بندند که ایمان به آیات خدا ندارند و دروغگویان واقعى آنها هستند» (نحل/ 105).